Recente (geo)politieke ontwikkelingen en de consequenties voor de beleggingsportefeuilles

Vooral de VS en China komen steeds meer tegenover elkaar te staan. De regering Biden ziet China steeds meer als rivaal en is daarom bereid verregaande maatregelen te nemen om China klein te houden. De VS zegt er alles aan te doen China te overtreffen op economisch, politiek en militair gebied. Tegelijkertijd eist China een steeds grotere rol op binnen de geopolitieke verhoudingen. Gegeven de groeiende omvang van de Chinese economie en bevolking van 1,4 miljard mensen vindt China de huidige wereldorde unfair. Europa neemt traditioneel een middenpositie in en slaat een minder harde toon aan richting China. Daarentegen zijn de banden met de VS de afgelopen jaren minder hecht geworden. Binnen Europa bestaat de wens onafhankelijker te kunnen opereren ten opzichte van de rest van de wereld, maar de realiteit is dat Europa nog een lange weg te gaan heeft.

Door de bovenstaande (geo)politieke ontwikkelingen nemen de risico’s toe voor beleggers. Het belangrijkste antwoord op deze toegenomen risico’s is een brede spreiding van de beleggingsportefeuilles. Het doorlopend in kaart brengen van de mogelijke gevolgen voor de bedrijven in de portefeuilles en waar nodig het risico verlagen. De risico’s zijn weliswaar groot, maar de wereld biedt nog steeds volop kansen, terwijl tegelijk de waarderingen van de bedrijven na de recente dalingen een stuk aantrekkelijker zijn geworden.

Veerkrachtige bedrijven die voldoen aan onze kwaliteitscriteria zijn de hoeksteen van de beleggingsportefeuilles. Bedrijven die actief zijn in aantrekkelijke lange termijn groeisectoren en een positieve maatschappelijke bijdrage hebben.

De afgelopen maand vond het vijfjaarlijkse partijcongres plaats van de Chinese Communistische Partij. Conform de verwachtingen heeft Xi Jinping zijn derde termijn veiliggesteld als president van China. Toch zorgde het congres nog steeds voor voldoende verrassingen vanwege nieuwe benoemingen in het Politbureau (24 leden) en het belangrijkste machtsorgaan binnen China, het uitvoerend comité (7 leden). De belangrijkste wijziging hierin is dat vier leden van het uitvoerende comité niet terugkeren, waaronder premier Li Keqiang, die is vervangen door Li Qiang. Li Qiang wordt volgend voorjaar tijdens het Volkscongres zeer waarschijnlijk gekozen tot de nieuwe premier van China.

Hiermee is duidelijk geworden dat de herbenoeming van Xi Jinping geen voortzetting betekent van het oude beleid. De nieuwe benoemingen zijn een breuk met het verleden waarbij het de gewoonte was dat de verschillende stromingen binnen de partij zijn vertegenwoordigd in het Politbureau en het uitvoerende comité. De positieve uitleg van sommige analisten is dat het Politbureau zo slagvaardiger de problemen van het land kan aanpakken, waaronder de afzwakkende economische groei. Xi Jinping heeft echter vooral vertrouwelingen benoemd en daarmee zijn machtpositie binnen de partij verder verstevigd. Het is dus waarschijnlijk dat de motieven voor de wijzigingen aan de top van de partij in ieder geval ook in die richting moeten worden gezocht. Het beleid in China zal meer opschuiven richting de oude Chinese traditie, meer nationalisme, meer socialisme, minder openheid, minder focus op economische groei en meer gericht op veiligheid en stabiliteit. De afgelopen tijd is de wijziging in het beleid al zichtbaar geworden, bijvoorbeeld met de ingrepen bij een aantal grote bedrijven in de technologiesector en het aanhoudende strenge COVID beleid. Controle lijkt hierbij belangrijker te zijn dan economische groei en vooruitgang.

De nieuwe politieke situatie komt bovenop de toch al slechte relatie tussen China en het Westen (met de VS voorop). Het Westen wantrouwt China op vele vlakken of het nou gaat om de Oeigoeren, Tibet, de invloedsfeer van China in Afrika en andere opkomende landen, de relatie met Rusland, bedrijfsspionage of Taiwan. Als gevolg van de verwachte nieuwe koers binnen de communistische partij komt de relatie tussen China en het Westen naar verwachting verder onder druk te staan. Vooral de VS en China komen steeds meer tegenover elkaar te staan. China eist een steeds grotere rol in de wereld op, terwijl de VS haar dominante positie binnen de wereldorde met steeds meer middelen probeert te beschermen, ook in de Indo-Pacifische regio.

De regering Biden ziet China steeds meer als rivaal en is daarom bereid verregaande maatregelen te nemen om China klein te houden. De sancties binnen de chipsector zijn daarvan het meest verregaande voorbeeld.

Aanvankelijk richtten de maatregelen zich op de beperking van de levering van geavanceerde chips aan China (vanwege eventueel militair gebruik), maar inmiddels is deze grens behoorlijk opgerekt met als waarschijnlijke doel China vooral in haar ontwikkeling te beperken. Recent heeft de VS een nieuwe National Security Strategy en een National Defence Strategy gepubliceerd. In beide documenten is de veranderende houding van de regering Biden richting China duidelijk.

De regering Biden wil de dominante positie van de VS in de wereld (inclusief Azië) behouden en ziet China daarin als de grote rivaal en als belangrijkste bedreiging voor de veiligheid van het land op de langere termijn.

De VS zegt er alles aan te doen China te overtreffen op economisch, politiek en militair gebied. De VS wil dit in eerste instantie bereiken door hoge barrières op te werpen voor de toegang van China tot technologische kennis.

De regering Biden wil de dominante positie
van de VS in de wereld behouden…

Daarnaast wil de VS dit bereiken door forse investeringen in militaire capaciteit (waaronder nucleaire wapens) en het aanhalen van bestaande en aanknopen van nieuwe allianties. De VS is van plan het nucleaire arsenaal flink te moderniseren en bondgenoten bescherming te bieden onder de nucleaire paraplu van de VS. Hiermee kan de VS haar machtspositie bestendigen. In de Nuclear Posture Review (NPR), een document dat elke president gewoonlijk eens per termijn publiceert en waarin staat onder welke omstandigheden de VS kernwapens kan inzetten, zegt de VS nucleaire wapens weliswaar alleen onder extreme omstandigheden te gebruiken, maar de woorden “no first use” en “sole purpose” hebben het niet gehaald. Dit betekent dat de VS niet meer uitsluit nucleaire wapens als eerste te gebruiken en een eventuele nucleaire aanval niet de reactie hoeft te zijn op een concrete nucleaire dreiging.

Tegelijkertijd eist China een steeds grotere rol op binnen de geopolitieke verhoudingen. Gegeven de groeiende omvang van de Chinese economie en bevolking van 1,4 miljard mensen vindt China de huidige wereldorde unfair. Het militaire machtsvertoon van de VS in de Indo-Pacifische regio is China een doorn in het oog. Het land heeft bovendien genoeg van westerse landen die westerse waarden aan China willen opdringen. China wil graag samenwerken zolang de tegenpartij zich niet bemoeit met interne zaken. Daarbij bestaat er binnen de Chinese elite steeds minder vertrouwen in het beoordelingsvermogen en de intenties van het Westen. De Amerikaanse invallen in onder andere Irak en Afghanistan en het gebrek aan actie in andere landen waaronder Syrië hebben hier in belangrijke mate aan bijgedragen.

China gelooft steeds minder in de responsibility to protect doctrine waarin de sterkste staten (met de VS voorop) volken moeten beschermen tegen onder andere oorlogen en mensenrechtenschendingen, vanwege de selectieve toepassing hiervan. Door het presidentschap van Trump, de Brexit en de opkomst van populisten in het Westen zijn er in China twijfels over de staat van de westerse democratieën. De scepsis richting het morele gelijk wordt bovendien gedeeld door een steeds grotere groep landen. Niet alleen door Poetin, maar ook veel andere landen in bijvoorbeeld Afrika, Zuid-Amerika en het Midden-Oosten.

De consequenties zijn verregaand. We stevenen af op een bipolaire wereld zonder gedeelde normen en waarden en waarin steeds minder wordt samengewerkt. Binnen de permanente leden van de VN bestaat er volstrekt geen overeenstemming over welke normen en waarden moeten worden beschermd. Het gebrek aan coöperatie is daardoor ook zichtbaar op veel andere vlakken zoals het klimaat en wetenschap of bij organisaties zoals bijvoorbeeld de VN-gezondheidsorganisatie WHO of het IMF. De samenwerking op wereldniveau ontbreekt terwijl de wereldwijde uitdagingen op bijvoorbeeld klimaatgebied daar wel om vragen en de economische machtsblokken meer geïntegreerd zijn dan ooit.

…Het is niet voor niets dat de VS op het gebied van klimaat
wel graag met China wil samenwerken…

Ook de economische consequenties zijn daarom verregaand. Na decennia van globalisering zijn economieën en toevoerketens sterk met elkaar verbonden. Ontkoppeling en de-globalisering komt tegen een hoge prijs. De economie van China is met bijna 18 biljoen dollar een factor 10 groter dan die van bijvoorbeeld Rusland en China is bovendien volledig geïntegreerd in de wereldeconomie.

China exporteerde alleen al in de maand september voor 323 miljard dollar, vooral naar het Westen. De-globalisering van toevoerketens leidt tot risico’s voor alle machtsblokken in de wereld.

Voor veel westerse bedrijven is China de belangrijke groeimarkt en belangrijkste toeleverancier van cruciale grondstoffen voor bijvoorbeeld medicijnen, batterijen of de chipindustrie. Belangrijke metalen die gebruikt worden voor halfgeleiders en zonnepanelen zoals silicium, gallium of kobalt komen vooral uit China en Rusland of uit mijnen in Afrika onder Chinese controle.

Het is niet voor niets dat de VS op het gebied van klimaat wel graag met China wil samenwerken. Het risico bestaat dat China vroeg of laat reageert op de barrières die de VS opwerpt door middel van een verbod van de export van goederen of grondstoffen die belangrijk zijn voor de VS en het Westen. Bovendien leiden, zoals we in de COVID periode hebben geleerd, stroevere toevoerketens tot hogere kosten en inflatie en lagere winstmarges voor bedrijven.

Europa neemt traditioneel een middenpositie in. Europa slaat een minder harde toon aan richting China en de banden met de VS zijn de afgelopen jaren minder hecht geworden. De periode Trump, maar ook de Brexit, heeft de relaties tussen de VS en Europa definitief veranderd. Europa heeft in de relatie met andere regio’s last van de harde toon van de VS in het debat. Binnen Europa bestaat de wens onafhankelijker te kunnen opereren ten opzichte van de rest van de wereld, maar de realiteit is dat Europa nog een lange weg te gaan heeft.

Europa heeft te weinig in zichzelf geïnvesteerd waardoor Europa op vele vlakken (energie, veiligheid, technologie) van anderen afhankelijk is en weinig dominante industrieën heeft. Daarbij loopt Europa op tal van problemen achter de feiten aan, denk aan de zwakke overheidsfinanciën, pensioen- en arbeidsmarkthervormingen of de afhankelijkheid van fossiele energiebronnen zoals Russisch gas. Ook de Brexit heeft de positie van Europa in de wereld verzwakt. De afhankelijke positie van Europa zorgt ervoor dat Europa niet zoveel te kiezen heeft. De Duitse kanselier Scholtz brengt deze maand (november 2022) gewoon een bezoek aan China met als doel de zakelijke banden aan te halen. China is en blijft een belangrijke afzetmarkt voor Europa, maar dat schuurt in toenemende mate met de harde toon van de VS.

Europa heeft te weinig in zichzelf geïnvesteerd…

De situatie plaatst beleggers voor ingewikkelde dilemma’s, zowel moreel als financieel economisch. Het gaat niet alleen om de vraag in “welke landen en bedrijven kun je nog beleggen”, maar ook om “welke risico’s brengt dit met zich mee?” en “welke belangen weeg je in welke mate mee?”. Moeten we door de toegenomen onzekerheden juist meer spreiden of juist dichter bij huis blijven? Er zijn veel vragen maar geen makkelijke antwoorden. Bij de oplossing van deze ingewikkelde vraagstukken biedt onze beleggingsfilosofie een belangrijk houvast. Belangrijke kernwaardes zoals duurzaamheid, focus op de lange termijn, kwaliteit en oog voor risico’s helpen ons de beleggingsdoelstellingen te realiseren. Bovendien is een brede blik van groot belang in een wereld die in sterke mate polariseert.

Er zijn veel vragen
maar geen makkelijke antwoorden…

Onze investeringen in China hebben onder andere bijgedragen aan de ontwikkelingen van achtergestelde regio’s en groepen, bestrijding van armoede en verduurzaming van de energievoorzieningen. Ook de recente ingrepen van de Chinese overheid in het bedrijfsleven kan niet als zuiver negatief worden beoordeeld. Veel ingrepen in China zijn het gevolg van problemen waar we in het Westen ook mee worstelen zoals de toegenomen ongelijkheid, de macht van grote bedrijven en het gebruik van data. Toch zullen we onze positie in China verkleinen vanwege de toegenomen risico’s. China gaat steeds meer richting een autoritaire staat, waarin Xi Jinping een steeds nationalistischere koers vaart. Een inval in Taiwan is op korte termijn niet waarschijnlijk, maar blijft wel een aanhoudende onzekerheid. De economische groei blijft achter bij de verwachtingen en belangrijker, groei en vooruitgang lijken momenteel onderschikt aan controle. Hierdoor worden de acties van de overheid steeds moeilijker te begrijpen en steeds minder voorspelbaar (denk bijvoorbeeld aan het aanhoudende strenge COVID beleid). De kans op meer ingrepen van de overheid in de private sector is daardoor toegenomen.

Echter ook beleggen in de VS kent toenemende risico’s. De VS neemt het regime in China op de korrel, terwijl de eigen democratie momenteel moeizaam functioneert. De republikeinse partij in de VS heeft anti-democratie als haar belangrijkste wapen gemaakt. In grote delen van het land worden rechten ingeperkt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de “say-no-gay” wet in Florida of het verbod op abortus. Binnen de internationale verhoudingen is de VS (en Europa) bepaald niet zuiver in de leer. Nu de energie niet meer uit Rusland mag komen worden banden aangehaald met andere autoritaire regimes zoals Qatar, Saudi-Arabië en zelfs Venezuela. Tegelijkertijd houdt de VS vast aan de machtspositie die steeds meer voortvloeit uit het verleden en lijkt de VS steeds verder te gaan om deze te beschermen, inclusief nucleair machtsvertoon. De hoge dollar en aanstaande verkiezingen vormen additionele risico’s. Een forse uitbreiding van de positie in de VS is daarom niet wenselijk.

Europa is een alternatief, maar kampt ook met de nodige problemen en risico’s. Europa is op vele vlakken afhankelijk van de VS (veiligheid en technologie), China (afzetmarkt en productie) en de rest van de wereld (energie). De-globalisering en geopolitieke spanningen brengen voor Europa dus extra grote risico’s met zich mee. Europa beschikt over minder middelen om de inflatie te bestrijden en de zwakke euro, de overheidsfinanciën en de trage besluitvorming zijn hardnekkige uitdagingen. Bovendien heeft de Europese markt minder goede beleggingsmogelijkheden dan bijvoorbeeld de VS.

De huidige (geo)politieke ontwikkelingen zorgen voor de nodige risico’s en plaatst beleggers voor belangrijke dilemma’s. Beleggen kan helaas niet zonder morele ongemakken, het is als lopen met een steentje in je schoen. Onze beleggingsfilosofie biedt een belangrijk houvast bij het wegen van dilemma’s en risico’s.

Vanwege de recente politieke ontwikkelingen in China zullen we onze positie in dit land verkleinen. Tegelijkertijd zijn ook elders in de wereld de risico’s en uitdagingen toegenomen. Brede spreiding binnen de beleggingsportefeuilles blijft daarom uitgangspunt. De risico’s zijn weliswaar groot, maar de wereld biedt nog steeds volop kansen, terwijl tegelijktijdig de waarderingen van de bedrijven na de recente dalingen een stuk aantrekkelijker zijn geworden. Veerkrachtige bedrijven die voldoen aan onze kwaliteitscriteria zijn de hoeksteen van de beleggingsportefeuilles. Bedrijven die actief zijn in aantrekkelijke lange termijn groeisectoren en een positieve maatschappelijke bijdrage hebben.